"तुमच्या एव्हाना एक गोष्ट लक्षात आली असेल की, आपण जे जगतो ना,
ते आपले मन, आपण कुणीतरी आपल्याला भरून दिलेल्या किंवा आपणावर
लादलेल्या ध्येय, महत्वाकांक्षा किंवा आदर्शाच्या काल्पनिक आराखड्यात गुरफटून
टाकून जगत असतो. अशा स्थितीत आपले मन स्वतःच्या स्वतः निर्णय घ्यायला
स्वतंत्र असत नाही. सारी बौद्धिक शक्ती आपण समोर ठेवलेल्या ध्येयाकडे लागलेली
असते. आपल्या जीवनाभोवती आपल्या दुराभिमानी व अहंकारी वृत्तीने विशिष्ट
जीवन जगण्याची लक्ष्मणरेषा आपणच आखूनरेखून घेतो. त्या चाकोरीतच राहिल्याने
तुमचे मन, तुमच्या र्हदयस्थ भावना, बुद्धीची टोचणी व दुराभिमानाचे नि अहंकाराचे
फुत्कार यांच्या जरबेत हालचाल करीत असते. मोठी केविलवाणी स्थिती आहे ही.
त्याने मनाचा गोंधळ इतका होतो की काही विचारू नका. अशा गोंधळलेल्या
मनःस्थितीत अप्रसन्नता, अशांतता आणि असुख यापेक्षा अन्य कशाची अपेक्षा करता
येईल ! जेंव्हा तुमच्या मनावर कसलेही दडपण नसेल किंवा कसल्याही जुनाट परंपरेचे ,
विशिष्ट जीवनसरणीचे, कौटुंबिक रुढींचे किंवा चालीरीती आखण्याचे, काही
गमावण्याचे काल्पनिक किंवा तत्वतः ओझे बुद्धीवर लादलेले नसेल, तेंव्हा मन
नि बुद्धी आपापले काम करायला स्वतंत्र असू शकतील. तशी ती मोकळी असतील,
तरच कुठलाही अडथळा वा निर्बंध न येत आत्मसंशोधन करण्याचे त्याचे सामर्थ्य
वाढेल. विचारात प्रामाणिकपणा येईल. निरीक्षण अव्यभिचारी राहील आणि या
सर्वांतूनच जी 'कृती' घडेल, ती खरी 'मनःपूत' ! अशा स्वतंत्र मनालाच जीवनात
अत्यंत महत्वाचे ठरणारे अनुभव ऐकता येतात, पाहता येतात. अनुभवता येतात
आणि हा जो साक्षात्कार, हे जे आत्मदर्शन त्यालाच म्हणतात देव ..."

अमृता प्रीतम

माझ्या आयुष्यातील सर्वात सुंदर व्यक्ती , प्रत्यक्ष न भेटूनही भेटत राहणारी …
ती माझ्या आयुष्यात आली तेव्हा माझ्या आयुष्याची कळी नुकती जीव धरू पहात होती . जाणीवा जागृत होण्याचा काळ तो . पावसा आधी नांगरून ठेवणाऱ्या जमिनिगत …
आणि रुजण्याच्या नेमक्या क्षणी जे बीज या मातीत पडले ते इतके घट्ट रुजले कि सारे आयुष्य म्हणजे त्या बीजाची नाजूक थरथरती वेल होऊन बसली .
'अमृता ' हे माझे "माझ्यासाठी" असलेल्या "माझेच" एक नाव झाले , माझ्यातील मी , जी फक्त माझ्यासाठी माझी सखी होती. जिच्याशी मी माझे प्रत्येक उघडे वागडे नग्न सत्य कधीही शेअर करू शकत होते आणि जी मला अगदी पूर्ण पणे त्या सत्यांसकट सामाऊन घेत होती .
असे कुणी आपल्या आतच दडलेले असते याची जाणीव या अमृताच्या माझ्यात रुजण्यानेच झाली.
ती फारशी कळायची नाही आधी , पण मग म्हणूनच गूढ वाटत गेली आणि तिला जाणून घेण्यासाठी जीवाचा आटापिटा व्ह्याचा , त्यातही एक झिंग होती , तिला पूर्ण वाचून काढायची , तिच्यात घुसायची , इतके कि ती मीच आहे असे वाटावे .
इतके मनस्वी , इतके निर्भीड आणि इतके प्रामाणिक मन घेऊन , त्यात बरेच काही सामाऊन जाताना सुधा सत्याच्या पावित्र्याचा भास व्हावा , ओजस्वी पणाचा लखलखीत प्रकाश दिपवून टाकावा अशी होती ती .
तिच्या प्रेमाच्या व्याख्या वेगळ्या , तिची सुरक्षिततेची चौकट वेगळी.
शब्दात तिला पकडता येणे फार मुश्किल आहे , पण तिचीच एक कविता इथे देते , तेवढे पुरेसे आहे ।

आज मैंने अपने घरका नंबर मिटाया है ,
गली के माथे पे लगा , गलिका नाम मिटाया है ,

हर सड़क कि हर दिशा का नाम पोछ दिया है ,
गर ,आपने मुझे कभी तलाश करना है ,

तो हर देश कि , हर शहरकी ,
हर गलीका द्वार खटखटाओ ,

यह एक शाप है , एक वरदान है ,
और जहा भी स्वतंत्र रूह कि झलक पड़े ,

समझना वह मेरा घर है ...





अमृता प्रीतम __/\__

प्रवास ( स्वगत)

पुन्हा नवे वर्ष सुरु झाले दरवर्षीप्रमाणे. नव्या वर्षात नवे संकल्प सोडतात म्हणे. काहीतरी ध्येय ठरवायचे अन ते गाठायला मग धावत राहायचे वर्षभर. हे ध्येय गाठल्या गेले म्हणजे गंतव्य गाठलं समजायचं Final Destination ...achievement वगैरे. आणि मग त्यात सुख सुख मानायचं. मग पुन्हा नवे वर्ष नवे संकल्प अन नवे ध्येय पण गंतव्य गाठलं ह्यात कसलं आलंय सुख ते म्हणजे निव्वळ ego satisfaction किंवा शक्तीप्रदर्शन वगैरे  ...कदाचित. मी ठरवलं अन मी करून दाखवलं असं काहीसं. पण 'दाखवलं' म्हणजे ? कुणाला दाखवायचं असतं नेमकं ?
 
एखाद्या पाखराने उडत येउन एखाद्या वृक्षावर बसण्यात नसाव तेवढं उडत येतांना घेतलेल्या अनुभवांचं सुख मोठं असेल …  गंतव्यावर पोचण्यापेक्षा वाटेतल्या प्रवासाचे, प्रवासातल्या अनुभवांचे सुख अधिक. ठरवण्यापासून ते मिळवण्यापर्यंतचं प्रवास. प्रवास दोन बिंदुंच्या मधल्या पोकळीचा प्रवास. ''between the line''  दडलेल्या अर्थाचा शोध घेण्याचा प्रवास. .....प्रवास अथ: ते इति पर्यंतचा . कधी सुखद कधी काटेरी प्रवास. उन्ह अन सावल्यांचा प्रवास. कधी खडतर कधी मखमली स्पर्शाचा प्रवास. कधी ओला प्रवास तर कधी दुष्काळी. सहज प्रक्रियेचा - स्वतःत होऊ घातलेल्या बदलांचा प्रवास.

कुठेतरी वाचलंय ''आयुष्याचे रस्ते चुकल्याशिवाय वास्तवतेकडे घेऊन जाणारी पायवाट सापडत नाही, आणि रस्ते ठरवून चुकताही येत नाही'' पण एखादवेळी वाट चुकावी...अनावधानाने किंवा मग ठरवूनच आणि अनवट वाटेवरून वळून अनोळखी प्रवासाला निघावे. कोवळा अनुभव ... पहिल्यांदाचा.  उत्साहाचा, आश्चर्याचा अन आनंदाचा सहज परावर्तीत झालेल्या उत्सवाचा प्रवास. सहाही इंद्रियांना जागृत करणारा प्रवास. नवा स्पर्श, नवे नजारे, नवाच गंध. नवे स्वर आणि नव्याच संवेदना. जगण्याला संदर्भ देणारा प्रवास. जगण्याचे मर्म ठरवणारा प्रवास. प्रवास तृप्तीचा अन अत्रुप्तीचाही. सृष्टीचा अन वृत्तीचाही. प्रवास कर्तव्याचा-कार्याच्या यशापयशाचा तसाच हृदयाचा हृदयाकडे घेऊन जाणाराही असतो प्रवास. मिळवण्यापासून जपण्या-जोपासण्यापर्यंत अन मग मिळवलेले गमावण्याचाही असतो प्रवास. हसण्या नंतर रडण्याचा अन रडता रडता हसण्याचाही असतो प्रवास. ओळख मग मैत्री अन मैत्रीतून प्रेमात पडण्याचा प्रवास मग ऋणानुबंधांचा अन अलगद पाय न वाजवता विरहात घेऊन जाणारा,,, मग अखंड छळणाऱ्या आठवणींचा ही प्रवासच तर असतो .... थांग- अथांगतेचा प्रवास … चिंतनाचा; आत्मप्रकटीकरणाचा प्रवास.

जगणे काय आहे. मी कोण आहे ? कशासाठी आलेय इथे सगळ्या प्रश्नांची उत्तरं यातच दडलीय . मी फक्त एक प्रवासी आहे. प्रवास करायला आलेय अखंड अनंत प्रवास जमिनीपासून ते क्षितिजापर्यंतचा प्रवास. कदाचित त्याही पलीकडचा. स्थळ-काळ न ठरलेला. अनादी-अनंत... अटळ प्रवास. अनुभवातून मिळणाऱ्या अनुभूतींचा प्रवास … या प्रवासातच सांर आलं म्हणून प्रवास महत्वाचा. प्रवासात येणाऱ्या साऱ्या साऱ्या अनुभवांची गाठोडी बांधून ठेवावी अन तेवढीच जपावी. संसारातून प्रवास संपवून अखेरचे जावे लागलेच तर एवढेच काय ते सोबत नेता येईल.  

रश्मी
9/01/16          

     

कॅनवास !

कॅनवासवर पसरलेली अखंड रात्र..
बंद खिडकीच्या आतल्या गडद अंधारासारखी
पुसटश्या किरणांची तिरीप आत शिरावी अन
चंदेरी कवडसा थेट कॅनवासच्या कोपर्यावर पडून उजळून निघावा
तसेच अगदी … छताचा तुटका गळका झरोखा
आवस असल्याचे संकेत देत असतांना
तो एकच ध्रुवतारा लुकलुकतांना दूर कुठेतरी जाणवतो आणि
त्याचा मंद उजेड झरोक्यातून तळव्यात साठलेल्या अश्रूत सांडतो
अन खोलीचा अक्ख्खा अंधारा कॅनवास उजळून निघतो
गडद काळ्या मध्येच चमकणाऱ्या त्या चंदेरी अंधारात
तुझ अस्तित्वही असंच हरवलंय अमावसेच्या चंद्रासारखं
एका बारीकश्या किरणोत्सारी आशेच्या कुशीत मी चाचपडतेय
अंधाऱ्या कॅनवासवर चित्र काढतेय ...….

एका सुंदर चित्राची कल्पना अशी गडद काळ्या रंगात न्हावून निघते
अन तरीही जगाला ती सुंदर दिसते...हीच तर शोकांतिका आहे.